Những điều quan trọng hay đáng làm thường không gấp.
Có những việc sẽ có ích cho bạn về lâu dài, nhưng quan sát cả ngày, rất ít khi bạn dành thời gian cho những việc đó. Ví dụ như viết hay đọc, những hoạt động này không mang lại cho bạn nhiều lợi ích một cách tức thời. Cũng dễ hơn nếu chỉ ngồi xem Youtube, làm những việc gấp, thay vì dành thời gain cho những hoạt động chủ động như viết.
Trừ khi những hoạt động có ích được chuyển thành thói quen, sẽ rất khó để dành thời gian cho việc đó.
3 hoạt động mình luôn thấy quan trọng, nhưng không bao giờ thấy gấp:
Viết: đây là thứ mà mình thấy có lợi nhất vì viết giúp mình suy nghĩ mạch lạc hơn, và cũng là cách để mình mở rộng mối quan hệ, kết nối với những người cùng sở thích, mối quan tâm.
Đọc: Mình không thể có ý tưởng và những điều đáng chia sẻ để viết nếu như không đọc.
Tập thể dục: Để sống khỏe và giữ được sức trẻ.
Không những rất khó để duy trì những hoạt động này vì nó không gấp, nó khó nữa ở chỗ những hoạt động này không có đích đến rõ ràng: viết và đọc không có giải thưởng, cũng không giúp mang lại bằng cấp. Tập thể dục cũng vậy, bạn có thể tập để đi thi đấu đạt huy chương. Nhưng hầu hết mọi người chỉ tập để duy trì sức khỏe.
Có những cách để thúc đẩy thói quen, ở đây mình gọi là mô hình hành vi. Mỗi mô hình có giả định khác nhau về tính cách con người. Bài viết này muốn nhấn mạnh rằng mô hình đòi hỏi nhiều kỉ luật cá nhân thường không hiệu quả về lâu dài. Những phương pháp có phản hồi và phần thưởng tức thời hiệu quả hơn rất nhiều để duy trì hành vi tích cực, như trò chơi.
Dưới đây, mình đúc kết lại những mô hình tạo thói quen cho hành vi tích cực mình đã thử và tóm tắt lại ưu nhược điểm:
Tự mình mỗi ngày dành ra 30 phút hoặc 1 tiếng cho những việc quan trọng.
Để làm được điều này, bạn sẽ cần kỉ luật cá nhân. Hoặc bạn cần những người xung quanh làm những điều tương tự hàng ngày, để bạn noi theo và tạo được thành thói quen. Nhưng việc hình thành thói quen này rất khó khăn. Khó khăn ở chỗ thói quen của những người sống cùng bạn ảnh hưởng đến bạn rất nhiều. Nhưng rất ít người lập được những xung quanh bạn có thói quen mang tính kiến tạo, có ích và chủ động để bạn noi theo (trừ khi bạn cực kì may mắn).
Nếu những người xung quanh bạn ăn uống không lành mạnh hoặc không bao giờ vận động, qua thời gian bạn cũng sẽ ăn tệ hơn.
Hoặc đọc sách, bạn mình kể muốn lập thói quen đọc sách. Nhưng hồi bé, những người xung quanh không bao giờ đọc sách. Nên không bao giờ bạn ý nghĩ rằng lúc rảnh sẽ ngồi đọc. Đến bây giờ, bạn ý nhận ra đã mất rất nhiều thời gian có ích.
Kỉ luật cá nhân lại không bền. Có những ngày bạn có nhiều kỉ luật và những ngày bạn không có năng lượng. Thế nên, đây không phải là hệ thống để duy trì các hành động khó lâu dài.
Cách làm khác, dễ hơn, là rủ 1 người bạn để cùng mình làm những việc này hàng ngày
Ví dụ như nếu mình muốn viết, mình sẽ tìm 1 người đồng ý tập viết cùng mình. Mình sẽ gọi cho họ, không nói gì, mỗi người tập trung vào việc riêng. Điều này sẽ giúp tạo thói quen lúc đầu. Mình đã thử và thấy rất hiệu quả.
Khó khăn là mỗi người sẽ bận 1 việc, và không phải ai cũng rảnh trong cùng một giờ. Chưa kể nếu người kia ở múi giờ khác, sẽ rất khó dành thời gian cho nhau.
Hoặc đi tập luyện, bạn rủ bạn của bạn đi tập cùng. Cái khó là làm thế nào để 2 người tập trung vào tập và không nói chuyện với nhau quá nhiều.
Nhưng nếu bạn duy trì cùng bạn làm việc hàng ngày, mọi công việc khó sẽ dễ dàng hơn rất nhiều so với tự thúc mình làm.
Nếu không tìm được người nào làm cùng với bạn, mình từng dùng các trang web như 750words.com, tập hợp những người muốn duy trì thói quen viết.
Cách thứ ba, dễ nhất, là thiết kế hệ thống để bạn có được phần thưởng mỗi khi làm những việc bạn cho là quan trọng.
Với việc tập dục, mình dùng trò chơi Ring Fit Adventure, vì nó kết hợp vận động và chơi game cùng nhau. Hoặc với viết, mình dùng 4thewords. Trang web này biến việc viết thành trò chơi: mình viết để đánh quái và viết càng nhiều mình sẽ lên cấp độ.
Hệ thống này hiệu quả ở chỗ nó biến những hoạt động khó khăn thành trò chơi. Mình nhận được phản hồi và phần thưởng một cách tức thời. Nên hệ thống này giúp mình thay đổi quan niệm và làm mình cảm thấy thích thú.
Trả tiền cao hoặc chấp nhận bị phạt tiền
Hệ thống dùng tiền hiệu quả ở chỗ hầu hết mọi người đều sợ mất tiền 1 cách không đáng.
Trả tiền cao là cách mà mình dùng để hoàn thành được rất nhiều các lớp học online trên mạng. Mình bỏ ra nhiều tiền để học các khóa học Nanodegrees trên Udacity ($400/tháng) nên nó thúc mình hoàn thành được nhiều hơn.
Bạn cũng có thể tạo hệ thống để phạt tiền bạn nếu như không làm. Beeminder và StickK là 2 trang web mình từng dùng để bắt mình viết hàng ngày.
Bảng tóm tắt lại các mô hình:
Tạo hệ thống có ảnh hưởng từ bên ngoài luôn dễ hơn so với tự mình lập kỉ luật. Kỉ luật cá nhân và hứng tức thời không bền vững nếu xét về lâu dài. Bạn có kỉ luật ngày hôm nay, những ngày mai bạn mệt và tự tạo lí do để không duy trì nữa. Hứng tức thời cũng vậy. Hôm nay bạn có hứng nên dành nửa ngày trời để làm việc, nhưng ngày hôm sau bạn mất hứng và không tiếp tục nữa.
Để thiết kế được hệ thống hành vi duy trì cho bản thân và mọi người, luôn tốt hơn nếu giả định người dùng/thực hiện đang ở trạng thái lười biếng nhất - không có đủ năng lượng để tự kỉ luật và không có hứng.
Qua những hệ thống mình đã tóm tắt lại, hệ thống mang lại phản hồi tức thời như trò chơi, đem lại phần thưởng là cách dễ nhất để bạn làm những công việc khó.
Nếu bạn có thể biến những điều khó hay quan trọng thành trò chơi, mọi thứ sẽ dễ dàng hơn nhiều.